Жеке тұлғаның жыныстық қол сұғылмаушылығыныңалдын-алу бойынша ескертпесі мен ұсыныстар

Адамның жыныстық қол сұғылмаушылығы ол жеке адамның конституциялық құқықтық мәртебесінің бөлігі болып табылады,Қазақстан Республикасының Конституциясымен қорғалған, орнатылған және кепілденген. Жыныстық қол сұғылмаушылығы ол кәмелетке толмағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығы, олардың жыныстық денсаулығының дамуы, физикалық және моральдік дамыту, кәмелетке толмағандардың құқықтарын ғана түсінеді. 

Кәмелетке толмаған тұлғасы жағынан берілген әрекет (ерлерді және әйелдер), Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінің 122 бабы бойынша «16 жасқа толмаған жыныстық қатынастар немесе адаммен басқа да жыныстық актілер»қылмыстық жауапкершілікке тартылады және бес жылға дейін бас бостандығынан айырылады, немесе сол мерзімге бас бостандығынан айырылады. Қазақстан Республикасының ішкі істер министрлігінің нормативті-құқтық актілерге сәйкес белгілеуге болады, берілген бап бойынша күдікті адамдар ішкі істер бөліміне есепке алынады, қылмыстық жауапкершілік есебінде тұрған болашақта жас адамдардың өміріне кедергі болады, мемлекеттік қызметке және Қазақстан РеспубликасыныңҚарулы күштеріне қызмет етуге қабылданбайды.

Ескертпе

Осы ескертпе балалармен алдын-ала жұмысты жүргізу үшін мұғалімдер, ата-аналар арналған. Балалар мен жасөспірімдердің қастарында болғанда олардың жыныстық зорлықпен қол сұғылмаушылығын алдын-ала көмектесуге болады. Зорлық-зомбылықты болдырмау мүмкін, ол үшін «Бес ереже мүмкін емес»  есте сақтау

«Бес ереже мүмкін емес»

1. Бөтен адамдармен сөйлесуге немесе үйге кіргізуге болмайды
2. Олармен подъезге және лифтке кіруге
3. Бөтен машинаға отыруға болмайды
4. Бөтен адамдардан сыйлық алуға және олардың үйіне немесе басқа жерге олармен баруға болмайды
5. Қараңғы түскен кезде далада жалғыз болуға болмайды

Бастауыш сынып ата-аналарына арналған кеңестер

• Қайда баратынының туралы ата-анаңа ескерт
• Әрқашан достарынмен серуенде
• Түнде адам жүрмейтін жерге достарынмен барма
• Бөтен адамдардан сыйлық алма
• Біреу сені шығарып алам десе, ата-анаңнан рұқсатт сұра
• Қорықсан адамдарға жүгір
• Өзінің мәселелерінді ешкіммен бөліспе  
• Ешкімге есікті ашпа және есік арқылы ешкімнің сұрағына жауап берме
• Егер біреу пәтерге кіруге тырысса, милицияға қоңырау шал,содан кейін терезені ашып көмекке шақыр.
•  Егер автокөліктегі адамдар сенен жол сұраса оларға жақын барма, олармен жүруге келіспе
• Ешкімнің саған тиісуге құқығы жоқ. Тиіскен адамға айтуға ұялма
• Егер біреу сени қорқытса, көп адамдар арасына қауіпсіздік орынға бар
• Егер сени біреу шақырса әрқашан ата-анаңнын рұқсат
• Өзінің менкен-жайы мен телефон номерін жатқа біл (қала кодымен бірге), телефон 102. 
• Ата-анаңнын жұмыс телефонының тізімін өзімен бірге алып жүр
• Құпия паролді есте сақта, оны білетін адамдармен ғана  баруға келіс
• Ешқашан біреудің саған жақындауға рұқсат берме. Егер осындай жағдай болып қалса үлкендерге айт
• Ата-анаң сені жақсы көреді, шындықты айтқаның үшін жазаламайды

Жасөспірімдер үшін кеңестер

• ҮЙДЕН ҚАШПА! Үйдегі өмір қиын болса мұғаліммен немесе сыйлайтын адаммен сөйлес. Үйден қашқан кезде сен есірткі саудасы, жезөкшелік, порнографиямен байланысатын адамдардың қолына түсесін.
• Өзінің достағын ұсынатын адамдардан сақ бол. Есте сақта сан өзіңді жалғыз сезінетін кезде жаман адамдар үшін сен жай мақсатсың, олар саған өтірік қамқорлық жасайды. 
• Тұрғын емес немесе белгісіз жерлерге шақыруды ешқашан қабыл алма. Сізге жақсы жұмыс ұсынатын адамдармен абай бол.
• Таныс емес адамдар сени фотаға түсіруге рұқсат берме, сені атақты етуге уәде берсе де.
• Ешқашан таныс емес автомобильге отырма.
• Топпен немесе жолдасыңмен серуенде
• Әрқашан ата-анаңа достарыңмен қайда болатындарын туралы хабарла, және жоспарын өзгерсе ескерт.
• Сенің рұқсатынсыз ешкім саған қол тигізуге құқығы жоқ. Оған айтуға ұялма. 
• Егер сен қорықсан осыған себеп бар, ішкі сезіміне сен.

Ата-аналарға арналған еске салу

Балаға физикалық жазалауды қолдану алдыңда тоқта!

1. ЖАҚСЫ ҮЛГІ КӨРСЕТ.Қорқыту, сонымен қатар ұру спсихологиялық қысым, ұрсу және т.б. жағдайды сирек жақсартады. Сіздің балаңыз сіздің мінезіңінден үлгі алады.
2. МЕКТЕПТІҢ ЖИІ ҚОНАҒЫ БОЛЫҢЫЗ. Егерсіздің балаңызда жан күйзелісі және төмен баға көрсетілсе мектепке барыңыз.Баларға көмек көрсету және оқыту  үшін мектеп қызметкерлері бар.
3. ТЕЛЕДИДАР БОЙЫНША КӨРСЕТЕТІН ЗОРЛЫҚ –ЗОМБЫЛЫҚ ТУРАЛЫ БАЛАЛАРҒА АЙТЫНДАР, жай теледидарды сөңдіре салмай.Оларға түсіндіріңіз, өздерінің зорлық – зомбылығын фильмдерде көрсетеді көрерменді  шиелісте ұстау қозғауға көңіл құрылған үшін.  Мұндай мінез-құлық моделін өз өмірінде қолданылуы тиіс дегенді білдірмейді.
4.  «МЕН СЕНІ ЖАҚСЫ КӨРЕМІН» МАҢЫЗДЫ СӨЗДІ БАҒАЛАУМАУҒА БОЛМАЙДЫ .Кез келген  жастағы балалар сүйюде, құшақта, иықтан достықпен сипауды қажет етіледі.   «Мен  сені мақтан тұтамын!»  олар естігісі келеді.
5. ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚ ТУРАЛЫ ӨЗДЕРІҢІЗДІҢ  БАЛАЛАРЫМЕН СӨЙЛЕСІНДЕР. Өздерінің қорқынышы туралы, оның ашу-ыза мен мұң туралы  олардың сіздермен айтуын көтермелеу. Ата-аналар балаларының ұйымы туралы, олардың сезімі мен қызығушылықтарын бөлісіп, сонымен қатар жақсы кеңестер беру керек.Сіздердің балаларының қалай қарым-қатынас жасайды. 
6. Егер балаңызға зорлық жасалса, айыптаймыз немесе не болғаны ақтауға ниет қарсы тұруға тырысамыз. Уақытпен пайдаланып, болған жағдайды анықтап, осындай жағдайды болдырмауға алдын-алу.
7. Егер Сіз немесе сіздің отбасыныңдың адамдары жалғыздықты, махамббатсыздықты, шарасыздықты немесе сізде есірткімен немесе ішімдікке салынсаңыз –көмек іздеңіз. Көбінесе барлық зорлық-зомбылықтың әрекеті ішімдікті немесе есірткіні пайдаланумен жасалады.

ӨЗІҢІЗДІҢ БАЛАҢЫЗДЫ ҚАЛАЙ ҚОРҒАУ

1. Балаңызды кез келген үлкендерге  «Жоқ» деп айтуға құқығы бар деп үйретіңіз, егер одан қауіп төніп тұрса.
2. Егер біреу балаңызды ұстап алғысы келсе, «Бұл менің анам емес!» балаңызды қатты айғайлауға үйретіңіз, Бұл қоршағандардың назарын аударады және қылмыскерлерді тежейді.
3. Егер балаңыздың жоспары өзгерсе, балаңыздың қайда баратыны, қашан келетінің, қоңырау шалып хабарласуға үйретіңіз.
4. Өзіңіз балабақшадан немесе мектептен балаңызды алып кетуге тырысыңыз, егер оны басқа біреу алып кететін болса, тәрбиешіні немесе мұғалімді осы туралы ескертіңіз.

1. Балаңыз үшін пароль ойластырыңыз, егер ол парольді білмесе бөтен адамдармен машинаға отырмауға үйретіңіз.
2. Түнгі уақытта жалғыз жүруге қауіпті, ал достармен компанияда серуендеу әлде қайда қауіпсіз екендігіне балаңызды сендіріңіз. Жалғыз серуендеп жүрген бала қылмыскерді қызықтырады. 
3. Балаңызды телефон-автоматымен қолдануға үйретіңіз (халықаралық қосумен). Үй телефонының номерін және көмек қызметінің телефоның жатқа білу тиіс.
4. Ең кемінде балаңызды жылына бір рет фотоға түсіріңіз, егер балаңыз ұрланса немесе жоғалса осы кезде балаңыздың суреті қажет болады.
5. Балаңызбен барлық жағдайды айтып беретін қарым-қатынастағы ата-ана болыңыз. Балаңыз әр қашан оны жақсы көретінініз, жоғалса іздейтініңіз туралы сенімді болу керек

«Сенім» телефоны

Республикалық Біртұтас Сенім телефоны call-center 

150– тәулік бойы жедел психологиялық көмек

Республикалық дағдарыс орталығының сенім телефоны call-center  –

111

Мұғалімдер үшін тұрмыстық және басқа зорлықтарды алдын-алу бойынша нұсқаулар

Зорлық-зомбылықты сезген кезіңде педагогикалық қызметкерлер білу қажет:

1. Баламен сөйлесу, мұқият тыңдауға тырысу керек. Егер бала сізге ашылса оған сеніңіз, оған қолдау көрсетіңіз. Балаға мұқият болыңыз, оның эмоцианалдық және тәртібінің ерекшеліктеріне назар аударыңыз.
2. Ата-анасымен немесе оның туыстарымен міндетті түрде сөйлесу
3. 3.Жарақатты тіркеу үшін медициналық мекемеге немесе жарақатпунктіне қаралу керек. 
4. 4. Мәселені шешу үшін полиция мен прокуратураға жүгіну керек.
5. Баланың тұрақты мекен-жайы бйоынша қорғаншылық орындарына хабарласыңыз.

Егер балаңызбен асыра пайдаланғаны үшін әлеуетті және бастапқы байланыс туралы кез келген күдік болса, зардап шеккенмен мұғалім асығыс қорытындыларды жасамай келесі әрекеттерді жасауға тиіс:

• Біріншіден, баланың өмірі мен қауіпсіздігене тікелей қауіп болмаған жағдайда дереу болуы және мұқият ұсыныстар дәлдігін тексеру қажет. Осы үшін баланың өзімен, оның ағаларымен, әпкелерімен және жолдастарымен, көршілерімен, ата-аналармен (жақын туыстармен, қамқоршылармен) әңгімелер жүргізіледі, кәмелетке толмағанның сыртқы келбеті мен тәртібін байқау, кәмелетке толмағанның үйінің тұру жағдайымен танысу және т.б. Берілген мәліметтерді арнайы күнделікке енгізу
• Екіншіден, зорлықты жасаған кінәлі адамдар ата-аналар немесе білім беру қызметкерлері (емдеу, сонымен қатар басқа мекемеден) өзінің жағдайларын мойындамаған кезде, психологты, әлеуметтік педагогты жұмысқа қосу керек.

Мұғалімнің қабылданған іс-әрекеті зорлық-зомбылық фактілерін расстау немесе теріске шығарып әкелуі тиіс.

Ең қиын жағдай жыныстық зорлық жағдай болып табылады. Тәжірибие жүзінде куәліндірілген жыныстық тұтастыңғын бұзған жағдайда балалар өтірік айтуға мүмкін, құпияны сақтамағаны үшін оларға есепке қауіп төдіреді. Сондықтан қылмыскерден баланы қорғау ғана емес, және жазықсыз құрбаны болғаны үшін сендіру. Жәбірленушінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін басқа жерге көшу немесе басқа сыныпқа ауысыуға құқығы бар туралы түсіндіру. 

Зорлықтың құрбаны болған балаларға және жасөспірімдерге тиімді көмек көрсету жағдайлары сенім, қауіпсіздік сезім қалыптастыру болып табылады. 

Болған зорлық туралы баладан сұрау алдында, алдымен онымен байланыс орнату қажет. Сенімді қарым-қатынас жасау. Өзімен қарым-қатынас жасайтын адамға сенім арттырса, бала неғұрлым ашық толығырақ баяндай алады.Маманды мейірімді, қамқорлы адам деп есептесе балаға айтуға оңай болады.

Әңгімені бастауға әртүрлі жолдар бар:

• кішкентай балаларға ойынды ұсынып, бірге ойнауға болады; бірнеше уақыттан кейін отбасы, достар туралы жалпы сұрақтар қоюға болады.

• одан үлкен балалармен бейтарап тақырыптарға сөйлесуге ұсынылады: мектеп, хобби, бос уақыт, отбасы.

Баланың басынан өткерген жағдайды сөзбен баяндау қиындық тұғызады. Оған іс-әрекетпен жеткізу оңай болады. Ойын түрінде аз ауыртпашылдықпен көрсетеді.Егер қиянат жасалған факті расталып бала байланысқа келетін болса, зорлық-зомбылық құрбанымен әңгімелесудің басты мақсаты – баланы қолдау, оны тыңдау және сөйлесуге мұрша беру.Әңгіме барысында сұрақтармен, болған жағдай туралы өз сөзімен баяндауға кедергі жасап, қысым көрсетуге болмайды. Баланың иелігіне толығымен берілген үлкен адам өзінің іс-әрекетімен баланың көмекке жүгінгені дұрыс екендігін көрсетеді.Нәтижелерді алу үшін жүргізілген әңгіменің шарты шыдамдылықты сақтау, күмәндану мен ашушылықпен баланы шошытып ткен адам-жақын туысы немесе педагогы.

Баламенәңгімелесу барысында келесіні ескеру керек:

1.Ең алдымен, зорлық-зомбылыққа және жыныстық зорлыққа, осындай мәселеге өзінің қарым-қатынасынды бағалау керек. Үлкен адамда жыныстық өміріне байланысты өзінің мәселелері болса, онда ол баламен әңгімелесу барысында қиындықтарға тап болады, баланың сенімін ала алмай, көмектесе алмайды.

2. Баланың сөзіне назар бөлуге керек. Болған жағдай туралы зорлық құрбанының сөзі үлкен адамдарды шошытады, жиі жағдайда шектен шығады. Маман қойылған мақсатқа жету үшін баланың тілін қабылдап, әңгіме барысында бала қолданатын сөздерді қолдану қажет. Әңгіме барысында біруақытта екі қарама-қайшы нұсқаулықты балаға беруге болмайды: 

• болған жағдай туралы баянда;

• лайықсыз сөз айта берме.

3. Бала, отбасы, қызығушылықтары, зорлық-зомбылық жағдайы турылы қажетті ақпаратты жинауға қажетті. Бірақ баламен әңгімелескен кезде баланың айтқан мәліметтерін ғана қолдану керек, маман «бәрін біледі» деп еш жағдайда кеңестермен қысым жасауға болмайды.

4. Сұрақтар, мәліметтер,вербальды  және басқа да үлкен адамның реакциясы бағалау қатынастарынсыз болуы тиіс.

5.Зорлық-зомбылыққұрбанымен әңгімелесетін маман өте көп уақытты бөлуге тиіс, кейбір жағдайларда әңгіме бірнеше асағатқа созылады.

6. Өзіне жасалған зорлық-зомбылық туралы бала ешқашан айтпайды егер онымен әңгіме зорлық жасалған орында жүргізілетін болса. Әңгіме жүргізілетін орын бала үшін жағымды, ұзақ әңгіме үшін ыңғайлы және жайлы болуы тиіс.

7. Үлкен адамның сөзі, дауысы жеңіл және іскерлі болуы керек. Сонымен қатар балаға күшейтіле және үзіліссіз қарауға болмайды – осы әрекет баланы қорқытады. Осыдан басқа бала үшін үлкен адам мен бала арасындағы қашықтықты сақтау қажет.

8. Әңгімелесу барысында тиімді нәтиже беретін  қолдан ұстау, шаш сипат, құшаұтау сияқты физикалық байланысты болдырмау. Егер балаға жыныстық зорлық-зомбылық жасалса онда баланы қорқытып алуға болады.

9. Әңгіме барысында балаға кедергі жасау, түзетулер мен басқа сауалдар қоюға болмайды, себебі  олар белгілі жауаптарды білдіреді.

10. Балаға «Бәрі жақсы болады» деген уәде беруге болмайды, себебі зорлық-зомбылық туралы естеліктер, сот талқылаулары балаға жағымсыз болады.

11. Кейбір жағдайларда баламен әңгімелесетін адамды алдын-ала анықтау керек: ол әйел немесе ер адам, зорлаушының кім болғанына байланысты. Егер маман бет бейнесімен зорлаушыға ұқсайтын болса, онда ол әңгімесудсуді қиындата түседі.

Егер бала зорлық-зомбылық немесе үлкендерден күдіктенгені туралы айтса, онда педагог (сынып жетекші, мұғалім, тәрбиеші және т.б.) өзінің бақылауларын жазбаша түрде рәсімдеп, метеп директорына береді.

Зорлық-зомбылықтан соң баланың өмірі мен денсаулығына қатер болса, оны жедел түрде дәрігерге қаралту керек (мектеп медпунктіне, балалар емханасына, ауруханаға ), сонымен қатар болған жағдай туралы ңшкң ңстер органдарына хабарлау. Сонымен қатар білім мекемесінің әкімшілігі болған жағдай туралы білім басқармасы мен кәмелетке толмағандардығ істері бойынша комиссияға хабарласу міндетті.

Балаларға зорлық-зомбылық жасалмас үшін әлеуметтік педагог әртүрлі қызметтермен тыңыз байланыста болуы керек. Оның ішінде ішкі сітер бөлімі, учаскелік инспекторлар, мемлекеттік емес ұйымдарының мүшелерімен. Зорлық-зомбылық көрсетілетін, тәрбиемен қамтамасыз етілмеген, отбасының тұрмыстық және материалдық шарттарын анықтау үшін әлеуметтік педагогқа учаскелік инспектормен тығыз байланыста болу керек. Егер де балаларға зорлық-зомбылық жасалғаны туралы ақпарат болса, онда толық, нақты деректер үшін ІІБ алдын-алу жұмысы бойына бөлімдегі мүмкін құқықбұзушылықтары үшін банк деректеріне сұрау жіберу керек. (әкімшілік жауапкершілікке тартылу, соттылықтың болуы).

Балалар мен жасөспірімдердің зорлық-зомбылықтан арылтуға келесі шаралар қабілетті:

• Ата-аналарға педагогикалық-психологиялық көмекке зәру отбасыларға және зорлықсыз педагогиканың тәсілдерін үйрету. Балалардың қажеттіліктеріне ата-ананың назарын аудару, қажет болса ата-ананың талаптарын төмендетіп, күтетін нәтижелеріне коррекция жүргізу, күрделі мәселелердің шешімін табу варианттарына баламен жағымды тіл табысуға бағыттау
• Тәрбиелеудегі трансформация стереотиптерін және қоғамдық пікірге әсер ету мақсатында балаларға зорлық жасау мәселелерін бұқаралық ақпараттарға жүйелі қамту.
• Жеке өтініштер бойынша балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін тиімді рәсімдерді құрастыру.
• Отбасылық зорлық-зомбылықтардан зардап шегетін балалар, әлеуметтік қорғалмаған балаларға көмек көрсету үшін ішкі істер органдарымен, білім,, денсаулық сақтау мекемелерімен жүйелі қарым-қатынасты қалыптастыру
• Жалпы орта білім мекемелерін жиі және себепсіз босататын оқушыларды анықтап, қатаң бақылауға алу.
• Қауіпсіз оқыту ортасын қалыптастыру, соның ішінде педагогикалық қызметкерлердің кәсіби және жеке құндылықтарды қайта қарастыру, сонымен қатар өз басынан қатыгездің өткерген педагогтарға психологиялық және басқа ету,  олардың оқушыларға қатал болмауының алдын-алу.
• Қалыптасқан қатынастар жүйесін өзгертуге, ересектер мен оқушылардың бірге қызметтерін ұйымдастыруға бағытталған, психологиялық тренингтерді, жаңа педагогикалық тәжірибиені мектеп жұмысына белсенді енгізу
• Әлеуметтік-психологиялық құзыретті ұзарту, қылмысқа қатысты балалардың сауаттылығын қалыптастыру.
• Басқалардың агрессиясынан қорғану мақсатында, сонымен қатар құрдастар мен болашақта өзінің отбасында қарым-қатынасты жақсарту мақсатында кәмелетке толмағандарға қауіпсіз тәртіпкеүйрету.